Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί ευθύς εξ αρχής είναι ότι και στην περίπτωση του Λεβίδη, όπως συμβαίνει και με άλλους Έλληνες συνθέτες, δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μουσικό της σειράς. Το ότι ο Λεβίδης δεν έχει καταλάβει την θέση που του αρμόζει στη συνείδηση του μουσικόφιλου κοινού δεν είναι περίεργο ούτε καινοφανές φαινόμενο. Αλλά καλύτερα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Δημήτριος Λεβίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1886. Σπούδασε στα ωδεία Λότνερ και Αθηνών ενώ ακολούθησαν σπουδές στη Λωζάννη και στο Μόναχο. Εκεί ευτύχησε να έχει καθηγητή, ανάμεσα σε άλλους εξαιρετικούς μουσικούς, τον Φέλιξ Μοτλ.
Οι δυνατότητες του στη σύνθεση φανερώθηκαν αρκετά νωρίς όταν απέσπασε το βραβείο “Franz Liszt” (1908) για τη Ρομαντική Σονάτα για πιάνο έργο 16. Ο Λεβίδης πρέπει να πίστευε, και δικαίως, ότι η Ελλάδα εκείνης της εποχής δεν ήταν ο κατάλληλος τόπος για να αναπτυχθεί το ταλέντο ενός συνθέτη. Γι’ αυτό το λόγο και μετά από σύντομη παραμονή του στην Ελλάδα, επέστρεψε στη Γαλλία όπου και εγκαταστάθηκε. Μάλιστα, κατατάχθηκε και στο Γαλλικό Στρατό ως εθελοντής κατά τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που του έδωσε τη δυνατότητα να πάρει την Γαλλική υπηκοότητα.
Η συνθετική του δραστηριότητα συνεχίστηκε αμείωτη ενώ αρκετά από τα έργα του παίζονταν στο Παρίσι αλλά και αλλού. Συνθέτης φανερά επηρεασμένος από τον γαλλικό του περίγυρο, δεν έπαψε να συμπεριλαμβάνει ελληνικές ιδέες στα έργα του. Ακόμα και ο μεγάλος μαέστρος Κουσεβίτσκυ περιελάμβανε έργα του Λεβίδη στα προγράμματα του. Η καριέρα του συνθέτη είχε συνεχή ανοδική πορεία και δεν είναι τυχαίο ότι ήταν ο πρώτος συνθέτης που έγραψε για το νέο μουσικό όργανο του Μωρίς Μαρτενό, τα κύματα Μαρτενό. Αυτό ίσως να είναι ένα γεγονός όχι ευρέως γνωστό στο κοινό που ασχολείται με τη λόγια μουσική. Φυσικά στις μέρες μας λίγοι γνωρίζουν το μουσικό αυτό όργανο (κύματα Μαρτενό) αλλά την εποχή εκείνη θεωρούνταν μία πραγματικά πρωτοποριακή εφεύρεση.
Ο Λεβίδης αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα το 1932, και από ότι φαίνεται πρέπει να το μετάνιωσε αργότερα. Ξεκίνησε να διδάσκει μουσική στο Ελληνικό Ωδείο ενώ αργότερα διορίστηκε στη Φιλαρμονική και σε άλλες θέσεις του δημοσίου τομέα. Το 1934 αποφάσισε να ιδρύσει το Φαληρικό Ωδείο.
Η συνθετική εργασία του Λεβίδη τα χρόνια πριν από την Κατοχή και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δείχνει να φθίνει. Αυτό το συμπέρασμα βγαίνει αν διαβάσει κανείς το λήμμα που περιλαμβάνεται στο Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής τόμος 3, σελ. 462-464 του Τάκη Καλογερόπουλου. Κατά τα χρόνια της Κατοχής όμως ο συνθέτης Λεβίδης δείχνει να παράγει με καλύτερους ρυθμούς. Τα έργα του εκείνης της εποχής αλλά και των ετών αμέσως μετά τον Πόλεμο μπορούν να χαρακτηριστούν ελληνικά και ανήκοντα, κατά το μάλλον ή το ήττον, στα πλαίσια της Εθνικής μουσικής σχολής. Φυσικά, η γραφή του παραμένει αθεράπευτα γαλλική (μετα-ιμπρεσσιονιστική θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε) αλλά τα νοήματα αμιγώς ελληνικά. Στις πρόσφατες Ελληνικές Μουσικές Γιορτές είχαμε την τύχη να ακούσουμε το έργο 61 με τίτλο Ο γυρισμός στη σκλαβωμένη πατρίδα για μεσόφωνο και ορχήστρα, το οποίο πρωτοπαίχθηκε στις 8/4/1945, μια εποχή φορτισμένη συναισθηματικά, και το οποίο περιλαμβάνει τις πρώτες νότες του εθνικού ύμνου.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο Λεβίδης διετέλεσε μέλος αλλά και πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών κατά τα έτη 1945 έως 1947.
Το 1947 αποφασίζει να επιστρέψει στη Γαλλία, όπου και διαμένει μέχρι το 1948. Η προσπάθεια μετεγκατάστασης του, απ’ ότι φαίνεται, έγινε ώστε να δώσει μία νέα ώθηση στη καριέρα του. Δυστυχώς αυτό δεν επετεύχθη και ο Λεβίδης επέστρεψε στην Ελλάδα όπου και πέθανε, εντελώς απομονωμένος από τα μουσικά πράγματα της χώρας του, το 1951. Τα έργα του, όσα δεν χάθηκαν δηλαδή διότι αρκετές από τις συνθέσεις του πρέπει να θεωρούνται χαμένες (τουλάχιστον μέχρι νεωτέρας), βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Εθνική Βιβλιοθήκη.
Όπως είδαμε και από τα παραπάνω, ο Λεβίδης υπήρξε ένα καθ’ όλα άξιο μέλος της ελληνικής μουσικής κοινότητας. Ο συνθέτης που έγραψε το πρώτο έργο για κύματα Μαρτενό, ο συνθέτης που διετέλεσε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών και του οποίου έργα έχουν ακουστεί στις καλύτερες αίθουσες του Παρισιού, αυτή τη στιγμή, πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του, λαμβάνει μία επετειακή αναφορά και μία επετειακή εκτέλεση ενός έργου του κατά την διάρκεια των Ελληνικών Μουσικών Γιορτών. Είναι απορίας άξιο αν υπάρχουν έστω εκατό άνθρωποι στην Ελλάδα που να έχουν ακούσει το έργο του Λεβίδη για κύματα Μαρτενό, αν μη τι άλλο αυτό το έργο πρέπει να παρουσιάζεται με κάποια συχνότητα μιας και είναι μοναδικό στο είδος του.
Το να θυμάται κανείς τον Λεβίδη ή τον Νεζερίτη ή τον Βάρβογλη ή όλους τους έλληνες συνθέτες που πραγματικά μόχθησαν για να προσφέρουν κάτι στην πολιτιστική ζωή αυτής της χώρας δεν πρέπει να είναι νοσταλγική ματιά στο παρελθόν ούτε να εναπόκειται στη φιλοτιμία κάποιων ολίγων. Η διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αυτό φυσικά περιλαμβάνει και την μουσική) είναι υποχρέωση των νεώτερων. Ο Λεβίδης και η μουσική του προσέφεραν έργο το οποίο σήμερα πολύ λίγο αναγνωρίζεται, για να μην πούμε καθόλου. Οι ευκαιρίες να αλλάξει αυτό υπάρχουν απλώς χρειάζεται πολύ δουλειά, καλά καταρτισμένους επιστήμονες και εκτελεστές και ιδρύματα που θα προσφέρουν τα εχέγγυα για να αναπτυχθεί η μουσική. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι βαδίζουμε προς το σωστό δρόμο.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΕΒΙΔΗΣ: ΕΠΙΣΗΜΗ ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ
Από το “Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών ΘΩΜΑ ΤΑΜΒΑΚΟΥ”
1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ (κωδικός: Π.Ε.Κ. 11, δίσκος ακτίνος/CD, 1999)
Σονάτα έργο 16, σ’ ένα μέρος, για πιάνο
(η επιλεγόμενη: “Erste Griechische Romantische Sonate”) (1908)
Ναταλία Μιροσνίκοβα (πιάνο)
Σημ.: περιέχει επίσης πιανιστικά έργα Καλομοίρη, Καμηλιέρη, Ι. Λιβεράλλη, Σαμάρα και Σπινέλλη
2α. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ
(άνευ κωδικού, κασσετίνα 12 δίσκων ακτίνος/CD, 2004. Ελληνική έκδοση)
2β. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ
(άνευ κωδικού, κασσετίνα 12 δίσκων ακτίνος/CD, 2004. Αγγλική έκδοση)
“Divertissement” για ορχήστρα (1911). Ευρίσκεται στον 2ο δίσκο
Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ / ‘Aλκης Μπαλτάς
Σημ.: περιέχει επίσης έργα 38 Ελλήνων μουσουργών