Αντικείμενο του παρόντος άρθρου είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας επαγγελματίας μουσικός, όχι μόνο στη διαδικασία εύρεσης αξιοπρεπούς εργασίας αλλά και κατά τη διαδικασία των σπουδών του. Τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε η, προφανώς, εσφαλμένη άποψη ότι οι μουσικοί πεθαίνουν πάμφτωχοι, ενώ η εικόνα ενός επαγγελματία μουσικού, πιστού στην τέχνη του, ήταν αυτή ενός ρακένδυτου οργανοπαίκτη που ξέπεφτε στο να παίζει από δω κι από κει για να εξασφαλίζει τουλάχιστον ένα κομμάτι ψωμί. Η εικόνα αυτή “στοίχειωνε” τα όνειρα πολλών Ελλήνων γονιών, και, ας μην γελιόμαστε, πολλών τα στοιχειώνει ακόμα και σήμερα. Τα τελευταία χρόνια ο υπογραφόμενος έχει γίνει αυτόπτης μάρτυρας πολλών τέτοιων περιπτώσεων όπου σε καθ’ όλα προικισμένα παιδιά δεν επιτρέπεται να συνεχίσουν την ενασχόληση με την μουσική διότι κατά πάσα πιθανότητα, και σύμφωνα με τα λεγόμενα των γονιών, θα δυστυχήσουν και θα πεθάνουν στην “ψάθα”.
Άποψη μας είναι ότι το ταλέντο, όπως και αν αυτό ορίζεται, είναι ένα δώρο. Από την άλλη όμως, ο κατέχων το ταλέντο έχει υποχρέωση να το αναπτύσσει και όχι να το αποκοιμίζει. Ομοίως, κανένας άλλος δεν έχει δικαίωμα να εμποδίζει τον ταλαντούχο να προχωρά προς την πραγμάτωση των ονείρων του. Διότι όποιος φράζει το δρόμο στους ταλαντούχους, ουσιαστικά αρνείται την πρόοδο και την καλλιέργεια του κοινωνικού συνόλου.
Φυσικά είναι κάτι διαφορετικό και ακραίο να νομίζει ένας γονιός ότι το παιδί του είναι ένας μικρός Χόροβιτς ενώ στην πραγματικότητα, και αυτό στην καλύτερη των περιπτώσεων, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία συνηθισμένη περίπτωση επιμελούς μαθητή ωδείου. Εδώ υπεισέρχεται η ευθύνη του δασκάλου στο να προειδοποιήσει τον γονιό, αλλά και τον ίδιο τον μαθητή, ότι καλό θα ήταν να μην παίρνουν τα μυαλά του αέρα αλλά να προσγειωθεί. ’λλωστε όσοι ασχολούνται με την μουσική δεν σημαίνει ότι είναι εξαιρετικοί σολίστες ούτε φυσικά ότι όλοι όσοι διδάσκονται ένα όργανο στο ωδείο θα ασχοληθούν με την μουσική επαγγελματικά. Είναι σίγουρο ότι στο μυαλό ενός παιδιού φαίνεται τρομερά γοητευτική ιδέα να ζει από την μουσική και μέσα στην μουσική αλλά αυτό πολλές φορές απλώς δεν είναι εφικτό.
Επίσης, οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να γνωρίζουν όλες τις πιθανές επαγγελματικές διεξόδους όσον αφορά την ενασχόληση τους με την μουσική. Το να γίνει κάποιος ένας καλός δάσκαλος βιολιού, ο οποίος μπορεί να εμπνεύσει και να διαπλάσει ένα παιδικό χαρακτήρα ίσως να είναι και πολύ δυσκολότερο από το να κάνει μία καριέρα σολίστ. Είναι περιττό να αναφέρουμε ότι είναι απείρως σημαντικότερο να δημιουργούνται καλλιεργημένοι άνθρωποι παρά ταλαντούχοι σολίστ διότι ίσως φτάσει κάποια στιγμή που δεν θα υπάρχει κανένας που να ενδιαφέρεται να ακούσει τον δίσκο ή την συναυλία ενός σολίστ.
Οι σπουδές κάποιου που ασχολείται σοβαρά με την μουσική είναι συνήθως πολυετείς και επίπονες. Ξεκινώντας από μικρή ηλικία με κάποιο όργανο, ο σπουδαστής συνεχίζει με ένα κύκλο θεωρητικών μαθημάτων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν μία συνολική εικόνα για τον κόσμο της μουσικής. Η δυσκολία διαφαίνεται κατ’ αρχήν, στα πρώτα χρόνια του λυκείου όπου ο επίδοξος μουσικός έχει να αντιμετωπίσει τον φόρτο εργασίας για το σχολείο, τα ενισχυτικά μαθήματα, την ή τις γλώσσες που μαθαίνει και φυσικά την μελέτη για τα μαθήματα μουσικής. Στη χώρα μας λειτουργούν κάποια μουσικά σχολεία όπου όμως δυστυχώς οι συνθήκες δεν είναι και οι καλύτερες. Γίνεται φυσικά μία προσπάθεια αλλά δεν είναι αρκετή. Περνώντας τον σκόπελο των λυκειακών ετών, ο επίδοξος μουσικός έρχεται αντιμέτωπος με διάφορες επιλογές ως προς την συνέχιση των σπουδών του. Τα τέσσερα πανεπιστημιακά τμήματα που υπάρχουν στη χώρα μας δίνουν μία σοβαρή διέξοδο ενώ ήδη σε κάποια από αυτά (Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης Πανεπιστημίου Μακεδονία και Τμήμα Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου) μπορεί κάποιος να σπουδάσει και όργανα. Η μουσικολογία, τα μουσικοπαιδαγωγικά αλλά και νέες τάσεις που εμφανίζονται παγκοσμίως και έχουν σχέση με την μουσική επιστήμη και τέχνη καθώς και η σύνθεση και η διεύθυνση επίσης καλύπτονται από τα υπάρχοντα τμήματα. Οπότε, αν ο υποψήφιος φοιτητής επιθυμεί να σπουδάσει κάτι συγκεκριμένο θα πρέπει να κάνει μία έρευνα ώστε να δει που προσφέρεται. Επίσης, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα τα επόμενα χρόνια να υπάρχει (επιτέλους!) μία Ακαδημία στην Ελλάδα αλλά δυστυχώς προς το παρόν δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες.
Πάντα υπάρχει και η διέξοδος του εξωτερικού όπου σχεδόν όλοι οι διακεκριμένοι μας μουσικοί έχουν σπουδάσει. Στο παρελθόν, όταν δηλαδή δεν υπήρχαν τα παραπάνω τμήματα, ήταν σίγουρο ότι για να αποκτήσεις μία αρκούντως σοβαρή μόρφωση περί της μουσικής θα έπρεπε κανείς να αποταθεί στις Ακαδημίες και τα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Σήμερα, υπάρχει ακόμα μία ισχυρή τάση να φεύγουν αρκετοί νέοι για το εξωτερικό όχι μόνο για μεταπτυχιακές σπουδές αλλά και προπτυχιακές. Σίγουρα ένα ρόλο σε αυτή την απόφαση κάποιων για να μεταναστεύσουν είναι και το πρόβλημα της εργασιακής αποκατάστασης που υπάρχει στην Ελλάδα για τους μουσικούς. Πολλοί πιστεύουν ότι ίσως να είναι ευκολότερη η εύρεση εργασίας στο εξωτερικό. Αυτό είναι εν μέρει πραγματικό. Στο εξωτερικό, και ειδικά σε χώρες όπως η ΗΠΑ, υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες για τους καλούς και φιλοπρόοδους.
Επιστρέφοντας στο ζήτημα της δυσκολίας των μουσικών σπουδών θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η δυσκολία έγκειται σε μεγάλο βαθμό στον υψηλό ανταγωνισμό που υπάρχει στην αγορά εργασίας. Ένας επαγγελματίας μουσικός αναγκάζεται να μελετά όχι μόνο κατά τη διάρκεια των σπουδών του αλλά και σχεδόν για όλη του την επαγγελματική ζωή. Όσο ωραία και συναρπαστική να φαντάζει η ενασχόληση με την μουσική καλό θα ήταν να ρωτήσουμε και έναν μουσικό ορχήστρας πως του φαίνεται όταν βρίσκεται σε περιοδεία και υποχρεώνεται να παίζει κάθε βράδυ την Συμφωνία αρ.41 Του Διός του Μότσαρτ επί δεκαπέντε παραστάσεις. Δυστυχώς, ακόμα και οι μουσικοί των συμφωνικών ορχηστρών μοιραία περιπίπτουν σε μία ρουτίνα. Για το λόγο αυτό υπάρχουν και εναλλαγές στη σύνθεση μίας ορχήστρας και δεν παίζουν πάντοτε οι ίδιοι.
Εφόσον κάποιος αποφασίσει να ακολουθήσει άλλα επαγγέλματα όπως αυτό του μαέστρου ή του συνθέτη θα πρέπει να οπλιστεί με μεγάλο θάρρος. Ο λόγος είναι ότι πολλές φορές θα βρίσκεται χωρίς εργασία, ενώ όταν θα εργάζεται ίσως να υπάρχουν εξωπραγματικές απαιτήσεις από αυτόν. Το να κάνεις μία ορχήστρα, η οποία δεν έχει πολλές δυνατότητες, να ηχεί αξιοπρεπώς είναι ήδη μεγάλη επιτυχία και οτιδήποτε πάνω από αυτό ίσως να είναι εξωφρενική απαίτηση. Το αντίστοιχο παράδειγμα είναι για τον συνθέτη να του ζητούν να γράψει μουσική και η προθεσμία να είναι εξαιρετικά μικρή.
Τώρα, επιστρέφοντας στους μουσικούς που ασχολούνται με κάποιο όργανο, οι οποίοι είναι και η πλειονότητα, θα πρέπει να δηλώσουμε εξαρχής ότι δεν είναι δυνατόν όλοι αυτοί να έχουν τη δυνατότητα να διδάσκουν. Η διδασκαλία είναι μία επαγγελματική ενασχόληση που επιλέγεται από πολλούς διότι ο μουσικός δεν μπορεί να απασχοληθεί στο επιθυμητό πόστο. Σίγουρα, παραδείγματος χάριν, για έναν φλαουτίστα τα πράγματα είναι αρκετά δύσκολα διότι οι θέσεις είναι λίγες και ο ανταγωνισμός μεγάλος αλλά όποιος πιστεύει ότι είναι εύκολο να διδάσκει κάνει μεγάλο λάθος. Πιο πάνω, αναφερθήκαμε στην ευθύνη του δασκάλου απέναντι στο μαθητή και στους γονείς του. Υπάρχει όμως και μία μεγαλύτερη ευθύνη και αυτή είναι απέναντι σε όλους εμάς όταν ένας κακός δάσκαλος καταστρέφει ένα μεγάλο ταλέντο.
Τί μένει λοιπόν από τα παραπάνω; Σίγουρα η επαγγελματική ενασχόληση με την μουσική είναι μία δύσκολη και επίπονη διαδικασία και δεν είναι για όλους. Είναι σίγουρα για λίγους και οι “στρατιές” πτυχιούχων από τα ωδεία δεν εξυπηρετούν κανέναν, αντίθετα μόνο κακό κάνουν. Όπως καταδείξαμε και πιο πάνω, κανένας δεν έχει το δικαίωμα να στερήσει από έναν άνθρωπο τη δυνατότητα να ασχοληθεί με αυτή την τόσο υψηλή τέχνη, την μουσική. Όμως, και εδώ είναι η ευθύνη του ενασχολούμενου, θα πρέπει να την προσεγγίσει με την απαιτούμενη προσήλωση, σεβασμό και συνείδηση του έργου που επιτελεί. Μόνο όταν κάποιος αισθάνεται δέος αλλά και πάθος, κατά την ταπεινή γνώμη του γράφοντος, για τη μουσική μπορεί και τελικά έχει το δικαίωμα να την προσεγγίζει και κοινωνικά αλλά και επαγγελματικά.