Συνέντευξη με τον εκτελεστή της υδραύλεως και μουσικολόγου Πάνο Βλαγκόπουλο στις 10 Ιανουαρίου 2004, στον Αλέξανδρο Χαρκιολάκη αποκλειστικά για το classicalmusic.gr.
Το ζήτημα της ανακατασκευής της υδραύλεως έχει προβληθεί από τον τύπο παλαιότερα και δικαίως θεωρείται μία εργασία που αξίζει την προσοχή μας. Η συγγένεια αυτού του οργάνου με το εκκλησιαστικό όργανο είναι παραπάνω από εμφανής και είναι κάτι που θα ανακαλύψει ο αναγνώστης διαβάζοντας τη συνέντευξη του Πάνου Βλαγκόπουλου, εκτελεστή της υδραύλεως και μουσικολόγου.
Α.Χ. Πρώτα απ’όλα, κ. Βλαγκόπουλε, θα ήθελα να συζητήσουμε τα ιστορικά στοιχεία γύρω από την ύδραυλη
Π.Β.: Βεβαίως. Η ύδραυλις αποδίδεται στον Αλεξανδρινό μηχανικό Κτησίβιο, που ήκμασε περί το 270 π.Χ., χωρίς όμως να μπορούμε να αποδώσουμε ακριβή χρονολογία κατασκευής της. Εδώ πρέπει να πούμε ότι ο Κτησίβιος ήταν ένας από τους σημαντικότερους μηχανικούς του αρχαίου κόσμου μιας και σε αυτόν αποδίδεται η ανακάλυψη της υδραντλίας.
Α.Χ. Δημιουργείται η ύδραυλις λοιπόν κάποτε στον 3ο αιώνα και από κει και πέρα ποιά είναι η πορεία της;
Π.Β. Ήταν ένα όργανο διαδεδομένο στους Ελληνιστικούς και τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Η μορφή της όμως ποικίλλει, ενώ παρατηρούμε την παρουσία της σε διάφορα κείμενα της εποχής όπως λόγου χάρη στους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου του Ναυκρατίτου, όπου υπάρχει εκτεταμένη αναφορά για το όργανο αυτό. Επίσης, αναφέρεται σε αρκετούς Ρωμαίους συγγραφείς, όπως ο Σουετώνιος, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο Κικέρων κ.ά.
Α.Χ. Έχει δηλαδή διαρκή πορεία μέσα στην ιστορία της μουσικής ή κάπου διακόπτεται;
Π.Β. Η πορεία του οργάνου αυτού φαίνεται ότι υπήρξε αδιάκοπη, μιας και εμφανίζεται στη συνέχεια στους βυζαντινούς χρόνους, με τις αναφορές μεταξύ άλλων του Κωνσταντίνοτ τουΠορφυρογέννητου, στο έργο του Περί βασιλείου τάξεως, σε σύγχρονες αραβικές πηγές και αλλού.
Α.Χ. Και πως φτάνει στη μετεξέλιξη του σε εκκλησιαστικό όργανο;
Π.Β. Μεγάλο ρόλο έπαιξε ο Κωνσταντίνος ο Β’ ο Κοπρώνυμος, ο οποίος δώρισε μία ύδραυλη στον Πεπίνο τον Βραχύ, τον πατέρα του Καρλομάγνου, το 757 μ.Χ.. Σιγά σιγά το όργανο έχασε την κοσμική του ιδιότητα και χρησιμοποιήθηκε όλο και περισσότερο από την εκκλησία. Μετά από διάφορες μεταλλάξεις εξελίχθηκε στο γνωστό μας εκκλησιαστικό όργανο.
Α.Χ. Ωραία, ας συζητήσουμε λίγο για το μηχανισμό του πρωταρχικού οργάνου γιατί απ’ότι ξέρω κάποια στιγμή αλλάζει ο τρόπος λειτουργίας του, σωστά;
Π.Β. Ακριβώς έτσι, κατά το τέλος των Ρωμαϊκών χρόνων έχουμε την αντικατάσταση του υδραυλικού συστήματος με ένα σύστημα φυσερών, το οποίο ήταν πιο πρακτικό, μιας και το όργανο δίχως το βάρος του νερού ήταν πολύ πιο ευκολομετακίνητο.
Α.Χ. Ας δούμε τώρα τι γίνεται σήμερα. Τι έχει συμβεί από την ημέρα που ανακαλύφθηκε το όργανο στο Δίον;
Π.Β. Η ανασκαφή που διεξήχθη το 1992 στο Δίον υπό τον καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή απέδωσε το παλαιότερο όργανο του είδους του. Ο κ. Παντερμαλής το έχει χρονολογήσει στον 1ο αιώνα π.Χ.
Α.Χ. Και πως φτάσαμε στην ανακατασκευή του;
Π.Β. Στις αρχές του 1995 το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών και το Υπουργείο Πολιτισμού ξεκίνησαν ένα ερευνητικό πρόγραμμα για την ανακατασκευή του οργάνου. Το πρώτο μοντέλο βασίστηκε στην ύδραυλη του Δίου κυρίως για τους αυλούς ενώ για το κάτω μέρος του οργάνου πάρθηκαν στοιχεία από τα Πνευματικά του Ήρωνα του Αλεξανδρέα (Ι, 42). Να σημειώσω ότι η πρώτη ομάδα που ασχολήθηκε με την ανακατασκευή της υδραύλεως αποτελούνταν από τον Μάριο Μαυροειδή (επιστημονικό υπεύθυνο), Γιώργο Παράσχο (κατασκευαστή) και από τον ομιλούντα (μελέτη των πηγών και βιβλιογραφική τεκμηρίωση). Δυστυχώς ο Μάριος έφυγε από τη ζωή πριν να ολοκληρωθεί το πρόγραμμα και τη θέση του πήρε ο Christoph Stroux, διευθυντής της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Μεγάρου Μουσικής, ο οποίος γνώριζε πολύ καλά το όργανο μιας και είχε πάρει μέρος στην ομάδα που ασχολήθηκε με την πρώτη ύδραυλη που είχε φέρει στο φως η σύγχρονη αρχαιολογική σκαπάνη, στη ρωμαϊκή αποικία του Aquincum, στη σημερινή Ουγγαρία. Γενικά, η συνεισφορά της Βιβλιοθήκης Λίλιαν Βουδούρη υπήρξε σημαντική, όχι μόνον μέσα από τη συμμετοχή των συγκεκριμένων προσώπων, τη δική μου και του κ. Στρουξ, στο πρόγραμμα, αλλά και λόγω της πλούσιας βιβλιογραφικής υποστήριξης που μας παρείχε.
Α.Χ. Είπατε ‘πρώτο μοντέλο’, εννοείται ότι υπάρχουν και άλλα;
Π.Β. Ναι μέχρι τώρα έχουν κατασκευαστεί συνολικά τρία μοντέλα και ένα τέταρτο ετοιμάζεται αυτή τη στιγμή.
Α.Χ. Φαντάζομαι ότι αυτό γίνεται για να φτάσετε όσο γίνεται κοντινότερα στο αρχικό όργανο.
Π.Β. Κοιτάξτε, τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε όσον αφορά το κούρδισμα των αυλών, τα ειδικότερα μουσικά χαρακτηριστικά του οργάνου και του ρεπερτορίου που έπαιζε το όργανο είναι στην ουσία ανύπαρκτα. Φιλοδοξία μας είναι να ακουστεί η ύδραυλις όπως πιστεύουμε ότι μπορεί να ακουγόταν, χωρίς όμως να είμαστε απολύτως σίγουροι. Εξ άλλου, αν δείτε το δίσκο ακτίνας (CD) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη, θα καταλάβετε ότι το πρόγραμμα που φτιάξαμε με τον Σπύρο Σακκά που τραγουδάει, δεν αφήνει καμμιά ασάφεια ως προς τους στόχους μας: καμμιά προσπάθεια ‘αυθεντικής ερμηνείας’ ή ‘ιστορικής ανασύστασης’. Τα στοιχεία που έχουμε είναι τόσο ελλιπή, ώστε μόνον μουσικοί που είναι επιστημονικά αφελείς ή ιδεολογικά ύποπτοι (ή και τα δύο) θα ξεκινούσαν κάτι τέτοιο. Εμείς θελήσαμε να ζωντανέψουμε, μέσα από το ανακατασκευασμένο πρωτότυπο, τον ήχο ενός ιστορικού οργάνου και χρησιμοποιήσαμε για αυτό κομμάτια από ένα μεγάλο φάσμα ελληνικής μουσικής: από ελεύθερα προσαρμοσμένο υλικό αρχαιοελληνικών μουσικών αποσπασμάτων έως το έργο του Γιώργου Κουρουπού πάνω σε ποίηση του αυτοκράτορα Ιουλιανού, που γράφτηκε ειδικά για την ύδραυλη και τον Σακκά.
Α.Χ. Αλήθεια, υπάρχουν παραγγελίες σε άλλους συνθέτες να γράψουν έργα για την ύδραυλη;
Π.Β. Η πρώτη παραγγελία του Κέντρου Δελφών ήταν το έργο του Κουρουπού και αναμένουμε και άλλες συνεργασίες.
Α.Χ. Τις πρώτες σας συναυλίες που τις κάνατε;
Π.Β. Η πρώτη παρουσίαση της υδραύλεως στο κοινό έγινε στην Ιαπωνία για τον εορτασμό των 100 χρόνων διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Συγκεκριμένα, οι πρώτες συναυλίες έγιναν στη Shizuoka και στο Τόκιο το Σεπτέμβριο του 1999. Από τότε έχουμε κάνει συναυλίες σε διάφορες Ευρωπαϊκές πόλεις. Τελευταία έχουμε προσκληθεί να παίξουμε στην Αλεξάνδρεια, στο εκεί Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, ακόμη όμως δεν έχει προσδιορισθεί η ημερομηνία.
Α.Χ. Ας επιστρέψουμε σε αυτά που μας λέγατε για το τελευταίο μοντέλο
Π.Β. Ναι, πρέπει να σας πώ ότι το κούρδισμα των αυλών γίνεται με μεγάλη ελαστικότητα λόγω των ελλείψεων μουσικών τεκμηρίων για το πως κουρδιζόταν ακριβώς η ύδραυλις. Κύριο μέλημα μας αρχικά ήταν να τηρήσουμε την εικόνα που μας δίνεται από το σχέδιο του καθηγητή Παντερμαλή. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν το κούρδισμα του οργάνου σε μία χρωματική και μία διατονική κλίμακα. Αυτό μέχρι τώρα, γιατί στο τέταρτο μοντέλο θα έχουμε μόνο διατονικές νότες, με την προσθήκη του σι ύφεση: πρόκειται δηλ. για το λεγόμενο Μείζον Τέλειον Σύστημα της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
Α.Χ. Θα κλείσουμε με μία ερώτηση για το μέλλον της υδραύλεως. Ποιό μπορεί να είναι αυτό;
Π.Β. Όπως σας είπα επίκειται μία παρουσίαση της στην Αλεξάνδρεια, όπου και εφευρέθηκε απο τον Κτησίβιο και συνεχιζόμενες παρουσιάσεις σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και του κόσμου. Φιλοδοξία μας είναι όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι να δουν και να μάθουν για το όργανο και να εμπλουτιστεί το ρεπερτόριο της.
Α.Χ. Με αυτή την ευχή θα κλείσουμε, σας ευχαριστώ πολύ.
Π.Β. Κι εγώ σας ευχαριστώ